Interesuje Cię poznanie Cosmere, ale nie wiesz od czego zacząć przygodę z książkami Brandona Sandersona? Koniecznie zerknij na ten poradnik!
Brandon Sanderson to pisarz, który w ciągu kilkunastu lat zdołał wspiąć się na sam szczyt literatury fantasy. Jego droga do sukcesu nie była prosta. Zanim wydał pierwszą powieść, napisał kilkanaście książek, które lądowały w szufladzie. Z perspektywy czasu widać jednak, że ten okres nauki i eksperymentów był konieczny, by wreszcie stworzyć coś, co zdefiniuje jego styl i zdobędzie uznanie na całym świecie.
Pierwszym przełomem w karierze Sandersona była powieść Elantris, wydana w 2005 roku. Od tego momentu kariera autora potoczyła się błyskawicznie. Jego pomysłowość i talent do budowania systemów magicznych sprawiły, że szybko zyskał miano mistrza w tym temacie. To właśnie zamiłowanie do tworzenia światów o wewnętrznej spójności sprawiło, że książki autora zaczęły przyciągać czytelników szukających czegoś nowego. Choć Sanderson napisał także dzieła niezwiązane z jego głównym uniwersum, takie jak cykl Skyward, czy też młodzieżowe powieści Alcatraz kontra Bibliotekarze, to największym osiągnięciem pozostaje projekt o nazwie Cosmere.
Czym w ogóle jest Cosmere?
Cosmere to wspólne uniwersum literackie, w którym osadzone są najważniejsze powieści Sandersona. Na pierwszy rzut oka różne cykle i książki wydają się od siebie niezależne. Mają własnych bohaterów, światy i systemy magii. Jednak im głębiej wchodzimy w lekturę, tym wyraźniej widać, że wszystkie te historie łączy wspólna mitologia. Autor pisze swoje książki tak, by każda z nich mogła być czytana osobno i stanowiła pełną, satysfakcjonującą historię. Jednocześnie zostawia liczne wątki, powracających bohaterów i nawiązania, które sprawiają, że wtajemniczeni w całość czytelnicy mogą odkrywać coś znacznie większego. To trochę jak układanie puzzli.
Podstawą Cosmere są Odpryski, czyli fragmenty pierwotnej boskiej istoty, które rozpadły się i rozproszyły po różnych światach. Każdy reprezentuje określony aspekt, taki jak Honor, Nienawiść czy Autonomia i wprowadza swoje własne prawa w świecie, gdzie się osadził. To tłumaczy, dlaczego systemy magii w poszczególnych książkach tak bardzo się różnią. Są odzwierciedleniem tego, jak działa dany Odprysk.
Od czego zacząć przygodę z Cosmere – najlepsza kolejność
Czytanie książek Sandersona to wyjątkowe doświadczenie. Każda z jego serii jest dopracowana w najdrobniejszych szczegółach, od systemów magii, po kulturę i historię poszczególnych światów. Jego bohaterowie są pełni emocji, nie są też idealni dzięki czemu łatwo się z nimi utożsamić. Największą siłą Cosmere jest jednak to, że im więcej czytamy, tym większy obraz zaczyna się układać. Postacie, które wydawały się drobnymi epizodystami, nagle okazują się mieć znaczenie w szerszej perspektywie. Wątki poboczne zyskują nowy sens, a drobne aluzje stają się kluczowymi elementami układanki.
Jednym z najczęściej zadawanych pytań wśród nowych czytelników Sandersona jest to, od której książki zacząć. Choć kuszące jest sięgnięcie od razu po monumentalne Archiwum Burzowego Światła, lepiej zacząć od czegoś mniejszego, by poznać styl autora i sprawdzić, czy ten sposób budowania opowieści odpowiada naszym gustom.
Elantris
Elantris to debiut Sandersona i pierwsza powieść z Cosmere, jaką opublikował. Opowiada o mieście, które niegdyś było pełne blasku i zamieszkane przez istoty niemal boskie, obdarzone niezwykłą mocą. Teraz jednak jest miejscem przeklętym. Kto padnie ofiarą tajemniczej przemiany, trafia za jego mury, skazany na cierpienie i powolny rozkład. Ta powieść łączy elementy politycznego thrillera, rozważań o naturze boskości i historii o nadziei w obliczu upadku. Sanderson pokazuje tutaj swoją zdolność do tworzenia wielowymiarowych bohaterów: księcia próbującego odkryć prawdę, księżniczki walczącej o los swojego ludu i kapłana, który musi skonfrontować się z własną wiarą.
Elantris jest samodzielną książką, więc można po nią sięgnąć bez obaw, że wciągnie nas w kilkutomowy cykl. Dla wielu czytelników to właśnie tutaj zaczyna się przygoda z Cosmere, bo powieść łączy w sobie wszystkie elementy, z których Sanderson jest znany: system magii o jasnych zasadach, rozbudowaną politykę i złożonych bohaterów.
Z mgły zrodzony / Mistborn
Jednym z najpopularniejszych cykli Sandersona jest Z mgły zrodzony/ Mistborn. To seria, która zaczyna się od trylogii w świecie pełnym popiołu, wiecznej mgły i rządów nieśmiertelnego tyrana.
- Pierwsza trylogia
Na pierwszy plan wysuwa się niezwykle oryginalny system magii, czyli allomancja. Polega ona na spalaniu metali, które pozwalają uzyskać określone zdolności: od zwiększonej siły, przez lepszą percepcję, aż po kontrolę nad emocjami innych ludzi. To nie tylko widowiskowy element fabuły, ale też narzędzie, które definiuje społeczne podziały i kształtuje historię świata. Mistborn to nie tylko książki o walce dobra ze złem; to także polityczna opowieść o rewolucji oraz cenie, jaką trzeba zapłacić za władzę.
Trylogia składa się z trzech tomów:
- Z mgły zrodzony
- Studnia Wstąpienia
- Bohater Wieków
Historia jest zamknięta, więc po jej zakończeniu czytelnik otrzymuje pełną satysfakcję, a jednocześnie wprowadza w kluczowe elementy Cosmere.
- Druga era
Po latach Sanderson powrócił do świata Mistborn, tym razem osadzając akcję kilkaset lat później, w epoce przypominającej XIX-wieczną rewolucję przemysłową. Tu obok magii pojawiają się rewolwery, pociągi i rosnące miasta. Bohaterami stają się Waxillium Ladrian: praworządny, choć nieco cyniczny stróż prawa oraz jego ekscentryczny towarzysz Wayne. Ta seria ma lżejszy klimat. Łączy elementy westernu, kryminału i powieści przygodowej. Jednocześnie Sanderson sprytnie rozwija wątki, które łączą się z większym obrazem Cosmere.
Sanderson zapowiadał, że Z mgły zrodzonego będzie rozwijać się jeszcze dalej a w przyszłości ma pojawić się epoka przypominająca naszą współczesność lub nawet futurystyczna.
Rozjemca / Warbreaker
Rozjemca to samodzielna powieść, która wyróżnia się niezwykłą estetyką. Jej świat opiera się na magii zwanej Biochromą. Każdy człowiek posiada „oddech”, który można przekazywać innym. Te można kumulować, a wraz z ich liczbą rosną zdolności: od poprawy zmysłów po niemal boską moc. Ważną rolę odgrywają też kolory, które stanowią źródło siły magicznej. Historia skupia się na dwóch siostrach, które zostają uwikłane w polityczne intrygi i boskie konflikty. To barwna opowieść, momentami pełna humoru, a jednocześnie skrywająca poważniejsze refleksje o władzy i wolności.
Rozjemcę warto przeczytać przed Archiwum Burzowego Światła, bo niektóre postacie i motywy z tej książki pojawiają się w późniejszym cyklu.
Archiwum Burzowego Światła
Najbardziej ambitnym projektem Sandersona niewątpliwie jest Archiwum Burzowego Światła. To cykl planowany na dziesięć tomów, z czego pierwsze pięć już się ukazało, a każdy z nich to grube tomiszcze liczące po kilkaset stron. Świat Rosharu, w którym rozgrywa się akcja, jest jednym z najbardziej oryginalnych w literaturze fantasy. To kraina naznaczona potężnymi burzami, które kształtują życie ludzi, roślin i zwierząt. Magia opiera się tutaj na tytułowym burzowym świetle (nazwa angielska cyklu to The Stormlight Archive), które bohaterowie mogą wykorzystywać na różne sposoby, od manipulowania grawitacją po leczenie ran.
Droga Królów, pierwszy tom cyklu, wprowadza kilku bohaterów, których losy splatają się w opowieści o wojnie, honorze i odkrywaniu zapomnianej przeszłości. Sanderson tworzy tu epicką historię na miarę Władcy Pierścieni, czy Koła Czasu, ale jednocześnie nadaje jej własny, unikalny styl. To właśnie w Archiwum Burzowego Światła najbardziej widać powiązania z innymi książkami Cosmere. Pojawiają się postacie i motywy znane z Rozjemcy, a także liczne aluzje do Odprysków i całej mitologii uniwersum.
Książki w cyklu:
- Droga królów
- Słowa światłości
- Dawca przysięgi
- Rytm wojny
- Wiatr i prawda
Arcanum Unbounded – krótkie formy (w języku angielskim)
Dla fanów, którzy chcą jeszcze głębiej wejść w Cosmere, Sanderson przygotował zbiór Arcanum Unbounded. Zawiera on nowele i opowiadania rozgrywające się na różnych planetach uniwersum. To właśnie tutaj znajdziemy takie historie jak The Emperor’s Soul, czyli nagrodzoną opowieść o odkupieniu, która dzieje się w świecie Elantris. Tom ten jest szczególnie wartościowy, bo pozwala zobaczyć, jak różnorodne mogą być światy Cosmere. Od kameralnych opowieści po widowiskowe przygody, każda z nich wnosi coś nowego do układanki.
Jak czytać, by się nie pogubić?
Najczęściej polecana kolejność to:
Elantris – jako samodzielne wprowadzenie,
Z mgły zrodzony – pierwsze trzy książki,
Rozjemca,
Archiwum Burzowego Światła,
Z mgły zrodzony – druga era
Arcanum Unbounded – na deserek.
Według mnie to naturalny sposób na stopniowe wchodzenie coraz głębiej w Cosmere, bez ryzyka przytłoczenia od razu ogromem materiału.
Sam Brandon Sanderson wielokrotnie podkreślał, że najlepszym podejściem jest czytanie jego cykli zaczynając zawsze od pierwszego tomu serii, a nie od środka. Jednocześnie autor uspokaja, naprawdę nie ma znaczenia, od którego cyklu w Cosmere zaczniemy. Według niego dobrymi punktami startowymi są: Z mgły zrodzony, Droga Królów, Elantris i Rozjemca. Każda z tych książek została napisana tak, aby wprowadzać czytelnika w świat i systemy magii od zera, bez konieczności znajomości innych serii.
Warto też wspomnieć, że choć Stop prawa, czyli początek Drugiej Ery Mistborn, również może być miejscem startowym, to jednak zawiera spoilery dotyczące zakończenia pierwszej trylogii. Dlatego jeśli ktoś chce w pełni przeżyć fabułę Z mgły zrodzonego, najlepiej sięgnąć po książki w kolejności wydania. Podsumowując – autor twierdzi, że nie ma znaczenia od którego cyklu zaczniecie, ważne, by zaczynać serię od pierwszego tomu. Zwraca bardziej na easter eggi. W jego książkach jest mnóstwo drobnych smaczków, które zyskują pełne znaczenie dopiero wtedy, gdy znamy inne cykle Cosmere. Nie trzeba jednak ich wychwytywać, by cieszyć się lekturą, to raczej nagroda dla uważnych, a nie wymóg.
Brandon Sanderson niewątpliwie stworzył jedno z najbardziej rozbudowanych i konsekwentnych uniwersów w historii literatury fantasy. Cosmere to projekt, który łączy samodzielne powieści i wielkie cykle w jedną spójną całość. Bez względu jednak na to od czego zaczniesz, na pewno wciągniesz się w te opowieści pełne magii. Sanderson to autor, który udowadnia, że w fantasy wciąż można tworzyć coś świeżego, zaskakującego i absolutnie wciągającego.
Zobacz też: Maasverse – w jakiej kolejności czytać książki Sarah J. Maas?
Więcej o autorze: www.brandonsanderson.com
