Uwaga: Nie popieramy piractwa. Celem tego artykułu jest przedstawienie społecznych, kulturowych i ekonomicznych przyczyn jego odrodzenia oraz refleksja nad tym, dlaczego piractwo nie jest tylko „kradzieżą”, lecz często również formą sprzeciwu wobec systemowej chciwości.
Piractwo wraca. I nie chodzi tylko o pojedyncze przypadki, ale o masowy trend, który nasila się od kilku lat. Dane pokazują, że rośnie liczba użytkowników sięgających po nielegalne źródła filmów, muzyki, programów i gier. Według raportu MUSO, globalne piractwo cyfrowe wzrosło o ponad 20% w ciągu roku.Powód? Coraz częściej nie jest to wyłącznie chęć uniknięcia opłat, ale forma protestu. Protestu wobec rosnącej chciwości korporacji, ograniczeń, cenzury oraz fragmentaryzacji rynku cyfrowej rozrywki i wiedzy. Przyczyny tego zjawiska można zrozumieć, analizując historię internetu i rozwoju cyfrowych treści. Kiedyś piractwo było jedynym sposobem, by dotrzeć do kultury czy informacji w krajach bez dostępu do sklepów, serwisów streamingowych czy płatnych usług online. Serwisy takie jak The Pirate Bay, Napster, LimeWire czy Soulseek dawały ludziom dostęp do muzyki, filmów, książek i oprogramowania, które były poza ich zasięgiem. Dla wielu użytkowników nie była to kradzież, lecz cyfrowa równość — szansa, by uczyć się, tworzyć i konsumować treści na równi z innymi.
Piractwo często szło w parze z ideą wolności słowa i sprzeciwu wobec cenzury. The Pirate Bay — jeden z najbardziej znanych symboli piractwa — mimo licznych prób zamknięcia, wciąż funkcjonuje. Każde takie uderzenie w serwis powodowało tylko jego ewolucję, rozproszenie, klonowanie, a w efekcie… wzrost liczby użytkowników i poziomu piractwa globalnie. Zamiast zniszczyć źródło, władze i korporacje jedynie dolały oliwy do ognia. Społeczność odebrała to jako próbę zniszczenia niezależnego internetu. W przypadku muzyki, historia jest podobna. Kiedyś Napster i LimeWire zmieniły sposób, w jaki ludzie odkrywali nowe utwory. Dzięki nim wiele niezależnych zespołów zyskało sławę, a użytkownicy mogli poznawać muzykę spoza komercyjnego nurtu. Kiedy jednak zostały zamknięte z powodu nacisków prawnych, społeczność nie zniknęła — po prostu przeniosła się na inne platformy, takie jak Kazaa, BearShare czy Ares Galaxy. W tle nieustannie toczyła się walka o dostępność treści i prawo do dzielenia się nimi bez względu na narodowość, język czy zasobność portfela.
Przez moment wydawało się, że piractwo zostanie pokonane. Wraz z pojawieniem się Netflixa nastała era wygodnego, legalnego i taniego dostępu do treści. Model subskrypcyjny zrewolucjonizował sposób konsumpcji filmów i seriali. Piractwo filmowe drastycznie spadło. Użytkownicy chętnie płacili za komfort i legalność. Jednak z biegiem lat sytuacja się zmieniła. Ceny poszły w górę, pojawiły się reklamy, a oferta została podzielona na dziesiątki różnych serwisów — Disney+, HBO Max, Amazon Prime, Apple TV+, Viaplay i inne. Każdy oferuje tylko część treści, co zmusza użytkownika do płacenia za wiele usług jednocześnie. Efekt? Frustracja. I powrót do piractwa jako alternatywy nie tylko tańszej, ale często też prostszej.
Podobnie było z muzyką. Spotify na początku oferował dostęp do niemal całej muzyki świata — bezpłatnie lub za symboliczną opłatą. Użytkownicy zachwyceni jakością, wygodą i uczciwym podejściem, porzucili pirackie MP3-ki i torrenty. Ale w ostatnich latach Spotify zaczęło podążać drogą innych gigantów: ceny poszły w górę, niektóre treści znikają z platformy, pojawiła się cenzura. Ludzie znów zaczęli szukać alternatyw: korzystają z aplikacji do pobierania muzyki, modyfikują klienta lub wracają do torrentów. Powód jest ten sam — poczucie, że zostali oszukani.
Nie inaczej wygląda sytuacja z oprogramowaniem. Adobe to firma, której produkty — Photoshop, Premiere, After Effects — są niezbędne w pracy grafików, montażystów czy twórców treści. Kiedyś można je było kupić na własność. Dziś są dostępne tylko w modelu subskrypcyjnym, często z zaporowymi cenami, ukrytymi opłatami za anulowanie i sztucznymi ograniczeniami dla użytkowników niekomercyjnych. Photoshop czy Premiere Pro są dziś droższe niż kiedykolwiek, a anulowanie umowy wiąże się z karami finansowymi. (Zobacz: Adobe Terms of Use). W sieci rozkwita piractwo, a użytkownicy masowo szukają darmowych wersji. Efekt? Wzrost piractwa, a nawet powstawanie specjalnych forów i społeczności zajmujących się „odzyskiwaniem” starszych wersji bez DRM. Największą zmianę widać jednak w branży gier wideo. Gry stały się drogie, często nieukończone w dniu premiery, pełne mikropłatności, DLC, battle passów i agresywnego DRM. Do tego dochodzi regionalizacja, cenzura i próby politycznego formatowania treści. Gracze mają coraz mniej praw jako konsumenci, a coraz więcej obowiązków jako „abonenci”. W wielu przypadkach jedyną drogą do komfortowej rozgrywki jest… piractwo. Cracked version pozwala uniknąć DRM, cenzury, region-locków i absurdalnych polityk wydawniczych.
Branża gier to szczególny przypadek. Recenzje tytułów niezależnych, takie jak Ravenswatch pokazują, że gracze oczekują jakości i uczciwości. Tymczasem wiele AAA tytułów kosztuje powyżej 70 €, jest pełnych mikropłatności, DRM, region-locków i często wypuszczane niedokończone. Gracze się buntują: pirackie wersje to często jedyny sposób na pełne doświadczenie (i brak narzucanej cenzury czy regionów). Warto też wspomnieć o piractwie jako sposobie archiwizacji kultury. W dobie cyfrowej wiele treści znika z oficjalnych kanałów: stare filmy, gry, muzyka, książki, które nie są już wydawane, dostępne lub opłacalne dla właścicieli praw autorskich. Ostatnio też pisaliśmy, jak uruchomić zapomniane już War of the Ring, które nie jest dostępne nigdzie do sprzedaży. Piraci często przejmują rolę cyfrowych kustoszy, tworząc kopie zapasowe, dzieląc się niedostępnymi treściami, dokumentując historię internetu. To, co przez firmy uważane jest za nielegalne kopiowanie, często ratuje bezpowrotnie znikające treści. Czy to wszystko oznacza, że piractwo to coś dobrego? Niekoniecznie. To nadal naruszenie prawa, które może uderzać w twórców. Ale warto zadać sobie pytanie: kto naprawdę traci na piractwie? Czy to naprawdę artysta, czy może wielka korporacja, która ogranicza dostęp, żąda coraz więcej pieniędzy, a coraz mniej oferuje w zamian?
Społeczność cyfrowa nie jest jednorodna. Są tacy, którzy piracą z przyzwyczajenia. Ale jest też rosnąca liczba osób, które traktują piractwo jako formę protestu — cyfrowy akt obywatelskiego nieposłuszeństwa. Kiedy prawo staje się narzędziem do tłumienia wolności, kiedy dostęp do wiedzy, kultury i narzędzi kreatywnych staje się przywilejem dla bogatych — piractwo przestaje być tylko przestępstwem. Staje się manifestem. Nie chodzi o to, by usprawiedliwiać piractwo. Chodzi o zrozumienie przyczyn. Jeśli użytkownicy masowo wracają do nielegalnych źródeł, to znaczy, że system zawiódł. Jeśli legalne usługi stają się zbyt drogie, zbyt ograniczone lub zbyt opresyjne, to naturalne, że pojawia się opór. I ten opór może przybierać różne formy — od krytyki w mediach społecznościowych po… torrentowanie. W świecie, w którym „dostęp” stał się towarem luksusowym, piractwo może być dla wielu ludzi jedynym sposobem na korzystanie z globalnej kultury i technologii. Szczególnie w krajach rozwijających się, gdzie legalne ceny są zaporowe, a dostęp ograniczony. Dla studentów, artystów, twórców, aktywistów — piractwo bywa narzędziem rozwoju, edukacji i twórczości.
