Jak czytać książki J.R.R. Tolkiena? Chronologiczna lista utworów

Zastanawiasz się jak czytać książki J.R.R. Tolkiena? To chronologiczna lista utworów, która pomoże zarówno nowym czytelnikom, jak i zagorzałym fanom odkryć Śródziemie oraz poznać historię i mitologię tego niesamowitego świata!

Twórczość J.R.R. Tolkiena bez wątpienia zrewolucjonizowała literaturę fantasy, kładąc podwaliny pod popularność gatunku na całym świecie. Książki autora wprowadziły nas do niezwykłego świata Śródziemia – pełnego magii, elfów, krasnoludów, hobbitów i odwiecznej walki dobra ze złem. Tolkien nie tylko zainspirował pokolenia pisarzy i twórców filmowych, ale także stworzył pełnoprawny mitologiczny świat, którego historia i kultury są równie złożone i fascynujące jak te, które istnieją w rzeczywistości. Wiele osób, które rozpoczynają swoją przygodę z książkami Tolkiena, zastanawia się, w jakiej kolejności najlepiej je czytać, aby w pełni docenić bogactwo i głębię jego uniwersum.

W artykule przedstawiamy zalecaną kolejność czytania książek Tolkiena, która pomoże zarówno nowym czytelnikom, jak i zagorzałym fanom odkryć Śródziemie i poznać historię oraz mitologię tego niesamowitego świata. Wskazujemy również, jak zrozumieć inne dzieła Tolkiena, które nie są bezpośrednio związane z historią Śródziemia, ale które oferują ciekawy wgląd w wyobraźnię i styl literacki pisarza.

Hobbit, czyli tam i z powrotem

Powieść J.R.R. Tolkiena, która wprowadza czytelników w magiczny świat Śródziemia, stanowiący podstawę późniejszego Władcy Pierścieni. Książka pierwotnie była przeznaczona jako opowieść dla dzieci, jednak jej uniwersalne przesłanie, rozbudowany świat oraz ciekawe postacie przyciągnęły uwagę dorosłych czytelników i uczyniły z Hobbita literacką legendę. Opublikowana po raz pierwszy w 1937 roku, powieść szybko zdobyła popularność i stała się fundamentem gatunku fantasy, inspirując pokolenia autorów oraz twórców filmowych.

Głównym bohaterem Hobbita jest Bilbo Baggins, spokojny hobbit z Shire, idyllicznej krainy zamieszkanej przez postacie, które unikają przygód i cenią wygodne, spokojne życie. Bilbo jest typowym przedstawicielem swojego ludu: mieszka w przytulnej norze i prowadzi ustabilizowane życie. Jego sielanka zostaje jednak zakłócona, gdy odwiedza go czarodziej Gandalf, zapraszając na przygodę. Gandalf przedstawia Bilba grupie trzynastu krasnoludów, dowodzonych przez Thorina Dębową Tarczę.

Krasnoludy mają jeden cel: odzyskać swoje dawne królestwo Erebor i jego ogromny skarb, który został zajęty przez złowrogiego smoka Smauga. Gandalf włącza Bilba do drużyny krasnoludów jako „włamywacza”, którego zadaniem jest pomóc krasnoludom w odzyskaniu skarbu. Początkowo Bilbo nie chce opuszczać swojego spokojnego życia w Shire, ale ostatecznie decyduje się na udział w przygodzie. Wkrótce okazuje się, że podróż jest pełna niebezpieczeństw, a po drodze bohaterowie napotykają liczne trudności i przeciwników. Bilbo, który początkowo wydaje się nieodpowiedni do zadań wymagających odwagi i sprytu, powoli odkrywa swoje zdolności i odwagę, stając się kluczowym członkiem drużyny.

Trylogia Władca Pierścieni

Władca Pierścieni to najbardziej rozpoznawalne dzieło J.R.R. Tolkiena, które nie tylko ugruntowało jego pozycję w literaturze światowej, ale także stało się fundamentem współczesnego gatunku fantasy. Opublikowana w trzech tomach – Drużyna Pierścienia, Dwie Wieże i Powrót Króla – epicka opowieść przenosi czytelników do Śródziemia, krainy pełnej bohaterskich postaci i magii. Choć fabuła obraca się wokół misji zniszczenia Jedynego Pierścienia, trylogia to także głęboka refleksja nad przyjaźnią, odwagą i lojalnością, ale także nad pokusą władzy i skutkami żądzy posiadania.

Drużyna Pierścienia

Pierwsza część trylogii rozpoczyna się w Shire, idyllicznej krainie hobbitów, gdzie Bilbo Baggins przekazuje Frodo Bagginsowi Jedyny Pierścień, magiczny artefakt, który posiada niewyobrażalną moc, zdolną do kontrolowania innych pierścieni stworzonych przez Saurona. Pierścień, choć na pozór niegroźny, stanowi klucz do przejęcia władzy nad Śródziemiem, a jego obecność zagraża całej krainie. Gandalf Szary, czarodziej i mentor Froda, zdaje sobie sprawę z potęgi Pierścienia i sugeruje, że jedynym sposobem na ocalenie Śródziemia jest jego zniszczenie. Może to jednak nastąpić tylko w miejscu, w którym został wykuty – w ognistych głębinach Góry Przeznaczenia w Mordorze, królestwie Saurona.

Frodo, świadomy ogromnego niebezpieczeństwa, rusza na misję, której celem jest zniszczenie Pierścienia. Towarzyszą mu jego wierni przyjaciele: Samwise Gamgee, Merry i Pippin. Podczas podróży do Rivendell spotykają Aragorna, tajemniczego Strażnika a ostatecznie w Rivendell powstaje Drużyna Pierścienia – sojusz złożony z przedstawicieli różnych ras: hobbitów, ludzi, elfa Legolasa, krasnoluda Gimliego, Aragorna oraz Boromira z Gondoru. Wraz z Gandalfem jako przewodnikiem wyruszają na wyprawę, mając na celu dotarcie do Mordoru.

Drużyna Pierścienia kończy się rozdzieleniem grupy po zdradzie Boromira, który ulega pokusie Pierścienia. Frodo i Sam wyruszają samotnie do Mordoru, podczas gdy Aragorn, Legolas i Gimli postanawiają uratować Merry’ego i Pippina, schwytanych przez orków.

Dwie Wieże

W drugiej części akcja rozwija się równolegle w trzech odrębnych wątkach. Frodo i Sam kontynuują swoją misję zniszczenia Pierścienia, przemierzając niebezpieczne tereny. Po drodze spotykają Golluma, dawną ofiarę Pierścienia, który stał się jego niewolnikiem. Choć początkowo wrogo nastawiony, Gollum zgadza się zostać przewodnikiem hobbitów, prowadząc ich przez trudne tereny Mordoru. Mimo nieufności Sama, Frodo stara się dostrzec w Gollumie resztki dawnej, niewinnej osobowości, wierząc, że można go jeszcze odmienić.

Tymczasem Aragorn, Legolas i Gimli podążają tropem orków, by uwolnić dwóch pozostałych hobbitów. Spotykają jeźdźców Rohanu, konnych wojowników lojalnych wobec króla Théodena, i po wielu trudnościach dowiadują się, że ich przyjaciele zostali uwolnieni przez Drzewca, przywódcę Entów. Entowie, pradawne istoty przypominające drzewa, mobilizują się przeciwko Sarumanowi, zdrajcy, który przymierzył się z Sauronem i pragnie zdobyć Pierścień.

Podczas wielkiej bitwy pod Helmowym Jarem, wojska Sarumana atakują królestwo Rohanu. Dzięki poświęceniu wojowników i pomocy Gandalfa, który powraca jako Gandalf Biały, siły Rohanu odnoszą zwycięstwo. Ta bitwa staje się jednym z najważniejszych momentów wojny o Śródziemie, dając nadzieję na pokonanie sił ciemności.

Powrót Króla

Powrót Króla, ostatnia część trylogii, stanowi epicką kulminację podróży Froda i dramatycznych zmagań Śródziemia. Główne wątki historii łączą się tutaj w wielkiej bitwie i finalnym starciu z siłami Saurona. Frodo i Sam docierają do granic Mordoru, gdzie czekają ich ostatnie wyzwania. Gollum prowadzi ich przez zdradliwe tereny, ale ostatecznie zdradza hobbitów, prowadząc Froda do pułapki gigantycznej pajęczycy, Szeloby. Dzięki odwadze Sama Frodo zostaje ocalony, a dwaj hobbici, mimo ogromnych trudności, kontynuują swoją wyprawę do Góry Przeznaczenia. Frodo jednak, w krytycznym momencie, ulega mocy Pierścienia i nie jest w stanie go zniszczyć. Wtedy Gollum, oszalały z pragnienia odzyskania Pierścienia, przypadkowo wpada z nim do ognia, w ten sposób doprowadzając do jego unicestwienia.

W międzyczasie na polach Gondoru toczy się Bitwa na Polach Pelennoru, gdzie wojska Saurona szturmują stolicę, Minas Tirith. Wydarzenia te prowadzą do jednej z największych bitew trylogii. Armie ludzi, wspierane przez jeźdźców Rohanu, stawiają czoła siłom ciemności. Théoden, król Rohanu, ginie, ale dzięki jego poświęceniu siły ludzkie zyskują przewagę. Aragorn, jako prawowity dziedzic tronu Gondoru, przybywa na czele Armii Umarłych, by odwrócić losy bitwy i ocalić Gondor. Aragorn, świadomy, że Sauron nadal ma przewagę liczebną, decyduje się na odważny plan – rusza ze swoją armią pod Czarną Bramę, wprost do serca Mordoru, aby odciągnąć uwagę Saurona od Froda. Ta strategiczna zagrywka pozwala hobbitom dotrzeć do Góry Przeznaczenia i doprowadzić do ostatecznego zniszczenia Pierścienia, co kończy panowanie Saurona.

Po upadku Saurona Aragorn zostaje koronowany na króla Gondoru i Rohanu, odbudowując jedność Śródziemia. Finał trylogii pokazuje triumf odwagi, lojalności i poświęcenia, ale jednocześnie nie jest wolny od smutku. Frodo, wyczerpany i wewnętrznie złamany przez moc Pierścienia, nie potrafi już cieszyć się spokojnym życiem w Shire i ostatecznie odpływa na Zachód, by znaleźć ukojenie w nieśmiertelnych krainach elfów.

Przygody Toma Bombadila

Przygody Toma Bombadila to wyjątkowy zbiór wierszy J.R.R. Tolkiena, który rozszerza literacką wizję Śródziemia, wprowadzając czytelników w świat poezji o różnorodnej tematyce, stylistyce i nastroju. Opublikowany po raz pierwszy w 1962 roku, zbiór zawiera szesnaście wierszy, z których dwa dotyczą samego Toma Bombadila, zagadkowej postaci, którą Tolkien przedstawił już wcześniej w Drużynie Pierścienia. Pozostałe utwory odnoszą się do innych tematów, w tym przygód hobbitów, baśniowych opowieści o stworzeniach zamieszkujących Śródziemie, a także legend i mitów.

Tom Bombadil to jedna z bardziej tajemniczych postaci w Śródziemiu, o której niewiele wiadomo. W Władcy Pierścieni jest on istotą potężną, ale jednocześnie odległą od konfliktów, które targają krainą. Bombadil nie podlega mocy Jedynego Pierścienia, a jego postawa wobec niego odzwierciedla brak zainteresowania władzą czy potęgą. W wierszach Tolkien rozwija obraz tej postaci, prezentując go jako pogodnego i beztroskiego ducha natury, który z równą lekkością rozmawia ze zwierzętami, jak i z potężnymi siłami przyrody.

Zbiór Przygody Toma Bombadila jest różnorodny w treści, jednak skupia się na pięknie natury, ludowych opowieściach i życiu mieszkańców Śródziemia. Język wierszy jest lekki i rytmiczny, co sprawia, że wiele z nich przypomina ludowe przyśpiewki czy kołysanki. Tolkien, znany ze swojego zamiłowania do językoznawstwa i poezji, połączył tu swoją pasję do tworzenia nowych języków oraz wątków literatury baśniowej.

Wiersze można podzielić na kilka głównych kategorii:

• Wiersze o Tomie Bombadilu: w tym tomie znajdują się dwa główne wiersze o przygodach Toma Bombadila, które wprowadzały jego postać na długo przed wydarzeniami Władcy Pierścieni. Tom pojawia się jako swobodny wędrowiec, który żyje w harmonii z przyrodą i ma niezwykłe zdolności. W jednym z wierszy Bombadil radzi sobie z niebezpiecznym Duchem Kurhanu, pokazując, że potrafi odegnać zło z łatwością i uśmiechem. Jego postać jest pełna radości i spokoju, symbolizując niezmienność i niezależność od świata konfliktów i wojen.
• Wiersze o hobbitach i przygodach w Shire: niektóre wiersze opowiadają o małych przygodach hobbitów, które dzieją się w Shire. W utworach tych Tolkien uchwycił urok życia codziennego hobbitów, ich prostotę i zamiłowanie do natury. To swego rodzaju oda do spokojnego życia, z dala od przytłaczających wydarzeń świata.
• Poezje baśniowe i magiczne: część wierszy przedstawia magiczne stworzenia, takie jak elfy, krasnoludy, trolle i duchy. W tych poetyckich opowieściach pojawia się wiele mitów i legend, które dodają Śródziemiu głębi i tajemniczości, nawiązując do starodawnych podań ludowych, które Tolkien tak cenił i studiował.
• Tematy refleksyjne i nostalgiczne: w zbiorze można odnaleźć również wiersze o charakterze bardziej melancholijnym, refleksyjnym. Tolkien porusza w nich tematykę przemijania, cykli przyrody oraz długowieczności elfów, która kontrastuje z krótkim życiem ludzi i hobbitów. Te utwory ukazują przemijanie czasu w Śródziemiu, wpisując się w szerszą perspektywę historii i filozofii Tolkiena.

Choć Przygody Toma Bombadila mogą wydawać się luźnym dodatkiem do świata Śródziemia, zbiór ten ma głębsze znaczenie dla zrozumienia uniwersum Tolkiena. Wiersze pomagają odkryć inne, mniej znane aspekty Śródziemia, jego codzienne życie, rytm natury i ludowe opowieści. Tom Bombadil, który symbolizuje wieczną niezależność i harmonijną więź z przyrodą, staje się tu głównym bohaterem. Zbiór ten to także ukłon w stronę folkloru i ludowych tradycji, które Tolkien cenił i które wplótł w świat Śródziemia. Poetycka forma opowieści podkreśla piękno języka i estetykę, której Tolkien był oddany przez całe życie, jako profesor językoznawstwa i miłośnik staroangielskich sag oraz poematów.

Przygody Toma Bombadila pozwalają czytelnikom poznać Śródziemie z innej perspektywy – spokojnej, poetyckiej i niemalże nostalgicznej. To idealne dopełnienie epickiej fabuły Władcy Pierścieni, oferujące spojrzenie na mityczny świat Tolkiena z nowej, lirycznej strony.

Silmarillion

Silmarillion to jedno z najważniejszych, a zarazem najbardziej wymagających dzieł J.R.R. Tolkiena, opublikowane po jego śmierci przez syna, Christophera Tolkiena, w 1977 roku. Jest to zbiór mitów i opowieści, które stanowią prequel do wydarzeń z Hobbita oraz Władcy Pierścieni i tworzą fundament mitologii Śródziemia. Silmarillion opisuje stworzenie świata, jego pierwotne epoki, historię elfów, ludzi i krasnoludów, a także zmagania o Silmarile – potężne klejnoty o niemal boskiej mocy.

W tej księdze Tolkien rozwinął tematy, które inspirowały go od wczesnych lat, takie jak mitologia, religia, filozofia, i uniwersalne pytania o dobro i zło, wolność i przeznaczenie. Dzieło to przypomina biblijną księgę lub starożytne eposy, przepełnione wzniosłym językiem i głębokim symbolizmem. Silmarillion składa się z pięciu części, z których każda opowiada o innym etapie historii świata, od stworzenia aż po wydarzenia poprzedzające pojawienie się Jedynego Pierścienia.

• Ainulindalë (Muzyka Ainurów)
• Valaquenta (Opowieść o Valarach i Maiar)
• Quenta Silmarillion (Historia Silmarilów)
• Akallabêth (Upadek Númenoru)
• O Pierścieniach Władzy i Trzeciej Erze

Silmarillion jest fundamentem mitologii Śródziemia, bez którego pełne zrozumienie świata Tolkiena nie byłoby możliwe. Wprowadza głębokie wątki moralne i filozoficzne, takie jak odwieczna walka dobra ze złem, pycha, żądza władzy oraz wpływ przeznaczenia i wolnej woli na losy bohaterów. Zawiera też bogate, archetypowe postacie i historie, które kształtują kolejne ery, nawiązując do mitologii starożytnych kultur i religii.

Książka jest również świadectwem ogromnej wyobraźni Tolkiena, który stworzył kompleksowy świat z unikalnymi rasami, językami i kulturami. Tytuł przypadnie do gustu tym, którzy chcą poznać głębszy kontekst Władcy Pierścieni i Hobbita, a także odkryć bogactwo mitologiczne, które inspirowało autora przez całe życie. Choć trudny i wymagający, Silmarillion pozostaje nieocenioną częścią spuścizny literackiej Tolkiena.

Niedokończone opowieści Śródziemia i Númenoru

Niedokończone opowieści Śródziemia i Númenoru  to zbiór tekstów J.R.R. Tolkiena, które – jak sama nazwa wskazuje – nie zostały ukończone lub dopracowane przez autora przed jego śmiercią, a opublikowane zostały przez jego syna, Christophera Tolkiena, w 1980 roku. Książka ta jest zbiorem esejów, szkiców, dodatkowych informacji oraz fragmentów, które rozwijają wątki z Silmarillionu, Władcy Pierścieni i Hobbita, oferując głębszy wgląd w historię, geografię i mitologię Śródziemia oraz Númenoru. Teksty te dają czytelnikom niepowtarzalną okazję zgłębienia światotwórstwa Tolkiena oraz jego procesu twórczego.

W odróżnieniu od innych dzieł Tolkiena, Niedokończone opowieści nie są spójną narracją, lecz raczej kolekcją materiałów, które rzucają nowe światło na kluczowe wydarzenia i postacie z historii Śródziemia. Książka zawiera zarówno szczegółowe opisy bitew, mapy, drzewa genealogiczne, jak i historie niektórych postaci, które w innych książkach pojawiają się epizodycznie. Niedokończone opowieści… zostały podzielone na cztery główne części, z których każda skupia się na innym okresie historii oraz innych postaciach i wydarzeniach.

• Pierwsza Era

Część dotycząca Pierwszej Ery uzupełnia wydarzenia opisane w Silmarillionie, szczególnie te związane z elfami. Rozbudowuje też historię Túrina Turambara oraz innych bohaterów Pierwszej Ery, dostarczając szczegółowych informacji na temat dramatycznych losów tych postaci. W jednym z fragmentów, zatytułowanym O Tuorze i jego przybyciu do Gondolinu, znajdziemy dodatkowe informacje o Tuorze – człowieku, który odegrał kluczową rolę w upadku Morgotha, przybywając do ukrytego miasta Gondolin i ostrzegając jego mieszkańców przed nadchodzącym niebezpieczeństwem. Tekst ten stanowi najpełniejsze opowiadanie dotyczące Tuora i daje wgląd w wydarzenia, które poprzedziły ucieczkę jego syna, Eärendila.

• Druga Era

Część poświęcona Drugiej Erze skupia się na historii Númenoru – wyspy zamieszkanej przez ludzi obdarzonych długowiecznością, którzy otrzymali ją od Valarów jako nagrodę za pomoc w walce z Morgothiem. Númenorczycy, z biegiem czasu, stali się jednak coraz bardziej aroganccy i żądni nieśmiertelności, co ostatecznie doprowadziło do ich upadku. W tej części książki znajdziemy także szczegółową historię związaną z powstaniem Pierścieni Władzy oraz tajemniczymi początkami Saurona jako przebiegłego doradcy, który manipulował Númenorczykami i przyczynił się do ich zguby.

Tekst ten, zatytułowany Aldarion i Erendis, przybliża również życie i dramatyczne wybory króla Aldariona, jednego z wcześniejszych władców Númenoru, który poświęcał swoje życie dalekomorskim wyprawom kosztem małżeństwa z Erendis. Jego historia rzuca światło na trudności, jakie nękały Númenor, oraz napięcia społeczne związane z tęsknotą za nieśmiertelnością.

• Trzecia Era

Trzecia Era to czas, w którym dzieje się większość wydarzeń Władcy Pierścieni, a także epizody związane z Hobbitem. W Niedokończonych opowieściach znajdziemy wiele nowych szczegółów dotyczących postaci i wydarzeń z tej ery.

Opowieść o Isildurze to jeden z tekstów skupia się na losach Isildura po zakończeniu Wojny Ostatniego Sojuszu, kiedy zdobył Jedyny Pierścień, ale zamiast go zniszczyć, zatrzymał dla siebie. Historia ta rozwija wątek jego śmierci i utraty Pierścienia, który na wieki zniknął w rzece Anduinie.

Wyprawa do Ereboru, kolejny z tekstów, opisuje początki współpracy Gandalfa i Thorina Dębowej Tarczy oraz ich planów związanych z odzyskaniem Ereboru z rąk smoka Smauga. Tolkien pokazuje tutaj, jak Gandalf początkowo wpłynął na decyzję, by dołączyć do wyprawy Bilba Bagginsa, co miało kluczowe znaczenie dla późniejszych wydarzeń.

W eseju Łowcy Pierścienia Tolkien rozbudowuje historię Nazgûli i opisuje ich poszukiwania Jedynego Pierścienia w Śródziemiu. Dowiadujemy się tutaj, jakie drogi przemierzały Upiorne Cienie i jakie przeszkody napotykali w swej misji. To dodatkowe spojrzenie na konflikt między dobrem a złem w Śródziemiu, ukazujące nie tylko heroizm, ale i niebezpieczeństwa zagrażające bohaterom.

W Glorfindel i Istari Tolkien wyjaśnia, kim byli Istari, znani jako czarodzieje (m.in. Gandalf i Saruman) oraz rozwija historię Glorfindela, elfa, który zginął w Pierwszej Erze, a następnie powrócił do Śródziemia, by wspierać walkę przeciwko Sauronowi.

• Eseje dodatkowe i szczegółowe analizy

Ostatnia część Niedokończonych opowieści to zbiór esejów i notatek Tolkiena, które dostarczają szczegółowych informacji na temat geografii, języków, nazw własnych oraz historii różnych regionów Śródziemia. Znajdziemy tu także opisy różnych ras, ich kultury oraz charakterystyki osobowościowe kluczowych postaci. Tolkien analizuje tutaj kwestie lingwistyczne, religijne i filozoficzne, rozwijając głębię świata i pokazując swoje rozważania nad moralnością, naturą zła oraz wpływem przeznaczenia.

Dla fanów Władcy Pierścieni i Silmarillionu, Niedokończone opowieści są nieocenionym źródłem informacji, które wzbogacają ich znajomość tego świata. Christopher Tolkien, dzięki ogromnemu zaangażowaniu i poszanowaniu dla twórczości swojego ojca, stworzył dzieło umożliwiające czytelnikom poznanie zarówno głębokiej filozofii, jak i detali, które budują niepowtarzalny klimat Śródziemia. Dla czytelników, którzy cenią sobie drobiazgowe i kompleksowe podejście do świata fantasy, Niedokończone opowieści stanowią fascynujący wgląd w nieukończoną, lecz niezwykle bogatą wizję Tolkiena.

Historia Śródziemia

Historia Śródziemia to monumentalna, dwunastotomowa seria opublikowana przez Christophera Tolkiena w latach 1983-1996. Jest to zbiór manuskryptów, szkiców, notatek, map i esejów jego ojca, J.R.R. Tolkiena, dotyczących Śródziemia oraz jego historii, mitologii, języków i kultur. Historia Śródziemia przedstawia ewolucję twórczości Tolkiena, pozwalając czytelnikom prześledzić, jak zmieniały się i dojrzewały jego koncepcje w miarę rozwijania świata, który miał stać się tłem dla Hobbita, Władcy Pierścieni i Silmarillionu.

Christopher Tolkien postawił sobie za cel nie tylko opublikowanie gotowych dzieł ojca, ale także zbadanie i opisanie procesu ich tworzenia. W serii tej znajdują się wczesne wersje opowieści, alternatywne zakończenia i rozbudowane fragmenty, które nie znalazły się w opublikowanych książkach. Dla entuzjastów literatury Tolkiena oraz dla badaczy fantasy, Historia Śródziemia jest fascynującym źródłem informacji na temat świata Śródziemia oraz procesu twórczego pisarza.

• Tom I: Księga zaginionych opowieści, część I
• Tom II: Księga zaginionych opowieści, część II
• Tom III: Lays of Beleriand
• Tom IV: The Shaping of Middle-earth
• Tom V: The Lost Road and Other Writings
• Tom VI i VII: The Return of the Shadow  i The Treason of Isengard
• Tom VIII: The War of the Ring
• Tom IX: Sauron Defeated
• Tom X: Morgoth’s Ring
• Tom XI: The War of the Jewels
• Tom XII: The Peoples of Middle-earth

Historia Śródziemia stanowi nieocenione źródło wiedzy dla miłośników twórczości Tolkiena oraz badaczy literatury fantasy. Seria ta pokazuje, jak ogromne było zaangażowanie Tolkiena w stworzenie szczegółowego, spójnego świata. Pozwala czytelnikom prześledzić jego literacką drogę, rozwój pomysłów i wgląd w głębsze aspekty twórczości. Historia Śródziemia pokazuje, że Tolkien nie tworzył jedynie opowieści przygodowych, ale pracował nad czymś znacznie bardziej złożonym – współczesnym mitem.

Dzięki Christopherowi Tolkienowi, który z wielką starannością zebrał i zredagował rękopisy ojca, świat otrzymał niepowtarzalną okazję, by zobaczyć, jak powstała jedna z najważniejszych i najbardziej wpływowych mitologii współczesnej literatury.

Łazikanty

Łazikanty (ang. Roverandom) to jedna z mniej znanych książek J.R.R. Tolkiena, opublikowana pośmiertnie w 1998 roku. Historia powstała w około 1925 roku jako bajka dla dzieci i była opowiadana przez Tolkiena jego młodszym synom, szczególnie Michałowi, który zgubił ulubioną zabawkę, małego psa wykonanego z ołowiu, podczas wakacji nad morzem. Aby pocieszyć syna, Tolkien stworzył opowieść o przygodach psa o imieniu Łazik, który zostaje zamieniony w zabawkę przez rozgniewanego czarodzieja. Książka jest pełna magii, niezwykłych postaci i przygód, a także elementów, które ujawniają niezwykłą wyobraźnię autora.

Łazikanty wyróżnia się spośród innych książek Tolkiena. To zabawna i nieco lżejsza historia, przeznaczona głównie dla dzieci, chociaż zawiera także elementy filozoficzne i poetyckie, które mogą zainteresować dorosłych czytelników. Książka była przez długi czas znana jedynie w kręgach rodziny i przyjaciół Tolkiena i doczekała się publikacji dopiero w latach 90., gdy została odnaleziona i opracowana przez Christophera Tolkiena. Głównym bohaterem książki jest mały, energiczny pies, który żyje spokojnie u boku swojego właściciela. Jednak pewnego dnia Rover przypadkowo wpada w konflikt z potężnym, choć kapryśnym czarodziejem o imieniu Artakserks.

W ramach kary czarodziej zamienia Łazika w małą zabawkę. Gdy pies traci swój dawny, pełen swobody świat, trafia na sklepową półkę i jest sprzedany chłopcu o imieniu Tinko, który zabiera go nad morze. Nad brzegiem morza, pod wpływem czarów, psia zabawka ożywa i ucieka w poszukiwaniu sposobu na odzyskanie swojego dawnego życia. To początek jego podróży po niezwykłych światach – zarówno na ziemi, jak i pod wodą oraz w kosmosie. W swojej wyprawie Łazik poznaje kilka fascynujących postaci. Każdy ze spotkanych magów pomaga mu przetrwać w nowym, magicznym świecie, choć każdy ma własny, nieco ekscentryczny charakter.

Łazikanty jest opowieścią o odwadze, przyjaźni i dążeniu do odkrywania świata. W książce tej Tolkien odchodzi od swojego klasycznego, epickiego stylu, tworząc dzieło lżejsze, humorystyczne, a jednocześnie pełne refleksji. Podróż Łazika to symboliczne odkrywanie siebie i przekraczanie własnych ograniczeń, a także przypomnienie o wartościach, które pomagają w radzeniu sobie z przeciwnościami losu. Elementy magii oraz cudowności, które spotykamy w świecie morza, księżyca czy kosmosu, to świadectwo tolkienowskiej fascynacji światem przyrody i tajemnicami wszechświata.

Chociaż Łazikanty nie zdobyło tak wielkiej popularności jak Hobbit, czy Władca Pierścieni, książka ta stanowi cenne uzupełnienie twórczości Tolkiena, pokazując inne, bardziej liryczne i fantazyjne oblicze autora. Dla dorosłych czytelników to pełna uroku opowieść z głębszym przesłaniem, zaś dla dzieci – wciągająca, magiczna przygoda, która uczy odwagi, przyjaźni i miłości do przyrody.

Dzieci Hurina

Dzieci Húrina to jedna z najważniejszych i najtragiczniejszych historii Tolkiena, osadzona w Śródziemiu wiele tysięcy lat przed wydarzeniami znanymi z Władcy Pierścieni. Ta epicka opowieść powstała w formie nieukończonych szkiców, które J.R.R. Tolkien rozwijał przez wiele lat, a ostatecznie została ukończona i wydana przez jego syna, Christophera Tolkiena. Jest to pełniejsza wersja jednej z opowieści zawartych w Silmarillionie, opowiadająca o tragicznym losie Túrina Turambara, syna Húrina, oraz jego rodziny, na których ciąży klątwa rzucona przez Morgotha, pierwszego Władcę Ciemności.

Dzieci Húrina to historia pełna dramatycznych zwrotów akcji, heroicznych czynów i bolesnych wyborów, w której wyraźnie widać wpływ skandynawskich sag i tragedii antycznych. Ta opowieść, skonstruowana wokół klasycznego motywu fatum, pokazuje, jak głęboko Tolkien czerpał inspiracje z mitologii i literatury starożytnej, tworząc historię o bohaterze, który mimo odwagi i męstwa nie jest w stanie uciec przed tragicznym losem. Kluczowym motywem Dzieci Húrina jest nieuniknione fatum i tragiczne przeznaczenie. Historia ukazuje, że mimo heroicznych wysiłków, odwaga i siła jednostki mogą być niewystarczające w obliczu nieubłaganego losu, szczególnie gdy jest on dodatkowo naznaczony przez zewnętrzne siły zła, takie jak klątwa Morgotha. Tragizm Túrina przypomina antyczne tragedie i przypowieści o bohaterach, których życie naznaczone jest cierpieniem.

Dzieci Húrina to również fascynujące studium osobowości człowieka uwięzionego w niekończącej się walce o kontrolę nad własnym losem. Tolkien, znany ze swojego zamiłowania do klasycznej literatury, mitologii i eposów, stworzył historię, która jest głęboko emocjonalna, co czyni ją wyjątkową w jego dorobku. Dzięki tej książce, czytelnicy mogą spojrzeć na Śródziemie z innej perspektywy – bardziej tragicznej, pełnej moralnych dylematów i ukazującej, jak mroczne mogą być konsekwencje starcia z siłami zła.

Beren i Lúthien

Beren i Lúthien to historia miłości, odwagi i poświęcenia, która stała się jednym z filarów mitologii Śródziemia stworzonej przez J.R.R. Tolkiena. Opowieść ta była dla autora szczególnie ważna, a jej bohaterowie, Beren i Lúthien, inspirowani byli jego własnym związkiem z żoną, Edith. Ich imiona zostały nawet wyryte na nagrobku pary. Choć historia Beren i Lúthien została częściowo przedstawiona już w Silmarillionie, to dopiero w 2017 roku została opublikowana jako samodzielne dzieło, zredagowane przez Christophera Tolkiena. Książka zawiera różne wersje opowieści, które ewoluowały przez lata, oferując czytelnikom wgląd w proces twórczy Tolkiena i w to, jak rozwijał on swoje koncepcje literackie.

Beren i Lúthien to romantyczna opowieść, ale i pełna przygód, w której miłość jest wystawiona na próbę przez niebezpieczeństwa i przeciwności losu. To klasyczna historia o miłości pomiędzy człowiekiem i elfem, która symbolizuje nie tylko potęgę uczucia, ale także odwagę, która pozwala przeciwstawić się siłom zła i wyznaczać nowe ścieżki w świecie pełnym magii i potężnych wrogów. Historia bohaterów była dla Tolkiena jedną z najważniejszych opowieści. Wzruszająca i piękna, jest ona jednocześnie świadectwem miłości, ale też nadziei i wiary w moc uczucia. Autor, przesiąknięty klasycznymi mitami i legendami, stworzył historię o parze, która przypomina mit o Orfeuszu i Eurydyce, choć tutaj śmierć zostaje przezwyciężona w imię miłości.

To również doskonały wstęp do bardziej złożonej mitologii Śródziemia dla tych, którzy dopiero zaczynają odkrywać świat Tolkiena. Historia ta pokazuje, że nawet w najbardziej mrocznych czasach miłość i oddanie potrafią zrodzić światło, które pokona ciemność.

Upadek Gondolinu

Upadek Gondolinu to jedna z najbardziej dramatycznych opowieści J.R.R. Tolkiena, opisująca los starożytnego elfickiego miasta Gondolin, które było ukrytym i niemal niezdobytym królestwem elfów w Pierwszej Erze Śródziemia. Gondolin, nazywany „Ukrytym Miastem”, powstał z inspiracji Tolkienowskich fascynacji średniowiecznymi legendami i mitologią, w szczególności historiami o legendarnych miastach i epickich oblężeniach. Opowieść o Gondolinie jest jedną z najwcześniej stworzonych w uniwersum Śródziemia, bo już w czasie pierwszej wojny światowej, a przez lata rozbudowywał ją i wzbogacał o nowe szczegóły.

Centralną postacią w tej historii jest Tuor, człowiek i daleki przodek Eärendila. Zostaje on wybrany przez boga mórz Ulma, by wypełnić misję, która ma zapobiec upadkowi Gondolinu. Ulmo, jeden z najpotężniejszych Valarów, objawia się Tuorowi, nakazując mu odnalezienie Gondolinu i ostrzeżenie Turgona przed zbliżającym się niebezpieczeństwem. Po długiej wędrówce Tuor dociera do miasta i zostaje tam przyjęty jako bohater oraz zyskuje zaufanie króla Turgona. Tuor zakochuje się w Idril, córce Turgona, a ich związek staje się symbolem jedności ludzi i elfów, zapowiadając przyszłe zjednoczenie obu ras. Jednakże, pomimo ostrzeżeń Tuora i Ulma, Turgon nie wierzy, że Gondolin jest zagrożone i postanawia pozostać w swoim królestwie.

Upadek Gondolinu stanowi jedną z najważniejszych opowieści Pierwszej Ery, ukazując losy elfów i ludzi w obliczu przerażających sił Morgotha. Historia miasta Gondolin jest bogata w symbolikę i przypomina klasyczne antyczne eposy o oblężeniach oraz upadkach wielkich miast, takich jak Troja. Tolkien tworzy pełen szczegółów obraz miasta, które było nie tylko potęgą militarną, ale także kulturowym centrum elfów, wypełnionym pięknem i harmonią. Opowieść ta jest nie tylko tragedią, ale także początkiem nadziei – upadek Gondolinu otwiera drogę dla przyszłych pokoleń, a Eärendil, potomek Tuora i Idril, odegra kluczową rolę w zakończeniu ery ciemności. Dla czytelników Upadek Gondolinu jest przypomnieniem, że nawet najpiękniejsze rzeczy mogą zostać zniszczone, ale zawsze istnieje nadzieja na odrodzenie i nowe światło.

Zobacz też: Udane adaptacje książek – top 10!

A jeśli wolicie pograć w gry (może też w świecie stworzonym przez Tolkiena), możecie zajrzeć do naszego sklepu z grami – www.sklepzgrami.pl – mamy nawet LEGO Hobbita!